Geniş yerkabuğu parçalarının yükselmesi ya da çökmesi şeklindeki yer hareketine epirojenez denir. Bu hareketler sonucunda kara ve deniz dağılışında büyük ölçüde değişebilir. Alçak alanları deniz basar. Deniz ilerlemesi =Transgresyonveya deniz dipleri yükselerek kara haline geçer. Deniz gerilemesi=Regrasyon
Transgresyon: Epirojenez sırasında deniz tabanlarının yükselmesi veya karaların çökmesiyle deniz seviyesi yükselir ve karalara doğru ilerler. Bu olaya deniz ilerlemesi ya da transgresyon denir.
Regresyon: Epirojenez sırasında karaların yükselmesi veya deniz tabanlarının çökmesiyle deniz suları çekilir. Bu olaya da regresyon ya da deniz gerilemesi denir. Epirojenez de tabakaların durumu bozulmaz. Uzak sahalarda yükselmeler, alçalmalar olur. Epirojenez yerkabuğunun yaylanması olarak ta adlandırılır. Epirojenik hareketler yerkabuğunun izostatik dengesinin bozulması ile meydana gelir.
İzostatik denge: Katı haldeki yer kabuğunun sıvı haldeki Manto üzerinde batmadan kalabilmesine denir.
İzostatik Dengeyi Bozan Faktörler:
1)Karalarda aşınmanın, denizlerde birikmenin fazla olması,
2)İklim değişmeleri,
3)Dağ oluşumu hareketleri
4)Volkanizma ve Yan basınçlar Epirojenez yeryüzünü en uzun sürede şekillendiren iç kuvvettir.
Epirojenez sonucunda; Epirojenez yeryüzünü en uzun zaman içinde şekillendiren kuvvettir. Ülkemizde Doğu Karadeniz ve Bitlis dağlarının yakın zamanda yükselmesi, Torosların güneye meyilleşmesi, Ergene ve Adana havzalarının tortulanma alanı haline gelmesi epirojenez sonucudur. Türkiye 3.zaman sonu 4. zaman başında epirojenik olarak toptan yükselmiştir. Dünya üzerinde ise İskandinavya yarımadası yükselirken , Almanya ve Hollanda çökmektedir. Deniz ilerlemesinin görüldüğü yerde akarsuyun ağız kısmı deniz suları altında kalır. Akarsuyun enerji potansiyeli azalır ve biriktirme yapar. Deniz gerilesi var ise akarsuyun yatak eğimi artar ve aşındırma gücü artar. Eğer bir yerde akarsu vadisi deniz içinde de devam ediyorsa; deniz ilerlemesinden bahsedilebilir. Kıyı şekilleri yüksekte veya kara içlerinde kalmış ise deniz gerilemesi olmuştur.
Dünyadan epirojeneze örnekler:
1.İskandinav yarımadasındaki kalın buzulların erimesiyle hafifleyen yarımada, her yıl, 5cm.yükselir.
2.Hollanda çevresi alçalır.
3.Tokyo deprem olmadığı zaman yılda 2 cm çöker.
4.Venedik yılda 4 mm. alçalır.
5.Gröndland ve Antarktika kalın buzullardan dolayı mantoya gömülmüştür.
Türkiye’de epirojenez:
Anadolu bu hareketlerle, özellikle Ege ve İç Anadolu 10–15 milyon yıldan beri yükselirken Karadeniz ve Akdeniz havzası Karadeniz ve Akdeniz deniz tabanları çökmekte yani bu denizler gittikçe derinleşmektedir.
Türkiye’de yüksek ova ve platoların yaygın olmasının nedeni:
3.zaman sonları,4.zaman başlarında Anadolu yarımadasının bütünüyle yükselmesidir.
YORUMLAR